Prawo pracy ma od wielu dekad status autonomicznego źródła normatywnego, trzeba jednak pamiętać, że w porównaniu do innych dziedzin, takich jak na przykład prawo cywilne, stanowi dość młodą dyscyplinę. Ścisły związek prawa pracy z normami cywilnymi jest oczywisty, ponieważ właśnie z tych reguł cywilistycznych wykształciły się konstrukcje tworzące ogół zasad dotyczących stosunku pracy. Czy istnieją sytuacje kiedy ma miejsce stosowanie Kodeksu cywilnego w zakresie prawa pracy? Jakie są obecne powiązania tych dwóch systemów prawnych? Ten temat poruszamy w poniższym artykule.
Stosowanie Kodeksu cywilnego do stosunków pracy – podstawa prawna
Prawo pracy obejmuje swym zakresem nie tylko ustawy, lecz także akty normatywne niższej rangi, a nawet przepisy zakładowe oraz porozumienia zbiorowe. Niezależnie jednak, o jakim zbiorze regulacji mówimy, należy pamiętać, że musi on pozostawać w zgodzie z najważniejszą regulacją dotyczącą stosunku pracy. Chodzi w tym przypadku o Ustawę z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwaną dalej kp.
Kodeks pracy, pomimo swej odrębności w ramach krajowego systemu prawnego, nie zawiera regulacji w niektórych kwestiach ważnych z punktu widzenia indywidualnych stosunków pracy. W takich przypadkach należy się posiłkować postanowieniami prawa cywilnego. W przepisach końcowych Kodeksu pracy zostało określone upoważnienie ustawowe do takiego działania.
Powyżej przywołany zapis odsyła zatem do przepisów Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, zwanej dalej kc. Odwołanie do postanowień Kodeksu cywilnego ma ogólny charakter, czyli Kodeks pracy nie określa konkretnych unormowań prawa cywilnego, które mają być zastosowane, wskazuje natomiast okoliczności uzasadniające takie działanie.
Okoliczności uzasadniające stosowanie Kodeksu cywilnego do stosunków pracy
Zastosowanie do stosunków pracy przepisów Kodeksu cywilnego jest dopuszczalne, jeżeli zaistniały okoliczności wskazane w art. 300 kp, przy czym należy podkreślić, że muszą one wystąpić równolegle.
Oznacza to, że możliwość stosowania do stosunków pracy przepisów Kodeksu cywilnego jest uwarunkowana:
- brakiem stosownej regulacji w prawie pracy oraz
- tym, że norma Kodeksu cywilnego, która ma być wykorzystana, nie jest sprzeczna z zasadami prawa pracy.
Inaczej mówiąc, przepisy Kodeksu cywilnego podlegają wykorzystaniu w przypadkach, gdy prawo pracy nie normuje danej kwestii dotyczącej stosunku pracy (powstała tzw. luka prawna), z tym że unormowania Kodeksu cywilnego nie mogą pozostawać w sprzeczności z zasadami prawa pracy.
Jak już o tym pisaliśmy wcześniej, art. 300 kp ma charakter odesłania ogólnego, w którym nie wskazano konkretnego zapisu Kodeksu cywilnego, czy też kategorii regulacji cywilnych mających wypełnić lukę w prawie pracy. Swego rodzaju wyjątkiem od tego jest przepis Kodeksu pracy odnoszący się do terminów przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy, przewidujący stosowanie Kodeksu cywilnego w skonkretyzowanych w Kodeksie pracy okolicznościach.
Zasada odpowiedniego stosowania Kodeksu cywilnego do stosunków pracy
W art. 300 kp wskazano, że w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio postanowienia Kodeksu cywilnego. Odpowiednie zastosowanie jego norm polega na wykorzystaniu danego przepisu w miejsce luki prawnej w prawie pracy:
- wprost, zgodnie z brzmieniem danego unormowania;
- w formie zmodyfikowanej, dostosowanej do potrzeb wynikających z konkretnego przypadku określonego w przepisach prawa pracy.
Przepisy Kodeksu cywilnego mające zastosowanie do stosunków pracy
Konstrukcja przepisów prawa pracy, w szczególności Kodeksu pracy, sprawia, że możliwości zastosowania regulacji Kodeksu cywilnego do stosunków pracy jest całkiem sporo. Poniżej wskazujemy unormowania Kodeksu cywilnego, które najczęściej znajdują zastosowanie do stosunków pracy.
Do przepisów Kodeksu cywilnego, które stosuje się odpowiednio do stosunków pracy w sprawach nieuregulowanych na gruncie prawa pracy, należą w szczególności:
- art. 6 – zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne;
- art. 23 – definiujący dobra osobiste człowieka korzystające z ochrony prawa cywilnego; w myśl tego zapisu dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach;
- art. 56 – stanowiący, że czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów;
- art. 58 § 1 – ustanawiający zasadę, według której czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy;
- art. 60 – dotyczący formy oświadczenia woli. Oznacza to, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli);
- art. 61 § 1 – zgodnie z którym oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej;
- art. 65 § 1 – stosownie do brzmienia tego przepisu oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają – ze względu na okoliczności, w których złożone zostało – zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje;
- art. 110–116 – które określają zasady liczenia terminów;
- art. 354 § 1 – stanowiący, że dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom;
- art. 389–390 – dotyczące zawierania umów przedwstępnych.
Kiedy stosować Kodeks cywilny do stosunków pracy? Podsumowanie
Art. 300 kp stanowi swego rodzaju łącznik między najważniejszym aktem prawa pracy a Kodeksem cywilnym. Na podstawie tego unormowania jest możliwe stosowanie Kodeksu cywilnego do stosunków pracy. Kiedy jest to dopuszczalne? Przede wszystkim w okolicznościach, w których dana sprawa nie jest uregulowana w prawie pracy. Ponadto zastosowane normy Kodeksu cywilnego nie mogą być sprzeczne z zasadami prawa pracy. W tym artykule wskazano rozwiązania prawa cywilnego znajdujące zastosowanie do stosunków pracy, nie jest to jednak katalog zamknięty.
