Umowa datio in solutum to szczególny rodzaj umowy pozwalającej na realizację świadczenia innego niż pierwotnie określone w celu spłaty długu przez dłużnika. Jej efekty powodują wiele wątpliwości u przedsiębiorców w kwestii obowiązku opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Czy będzie ona obligowała stronę albo strony do opodatkowania PCC? Przeczytaj artykuł i dowiedz się, jak umowa datio in solutum a obowiązek podatkowy w PCC są ze sobą powiązane!
Co obejmuje zakres opodatkowania PCC?
PCC to szczególnego rodzaju danina, która swoim zasięgiem obejmuje wykonane konkretne czynności lub zawarcie konkretnych umów. Stosownie do art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych opodatkowaniu PCC podlegają czynności cywilnoprawne, takie jak:
- umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych;
- umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku;
- umowy darowizny;
- umowy dożywocia;
- umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat;
- ustanowienie hipoteki;
- ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności;
- umowy depozytu nieprawidłowego;
- umowy spółki.
Należy zaznaczyć, że zasięg opodatkowania PCC obejmuje wyłącznie literalnie wymienione powyżej czynności i nie mogą być nim objęte inne z nich, niewyszczególnione w powyższym przepisie.
Która ze stron oblicza i opłaca PCC?
Danina publicznoprawna PCC charakteryzuje się tym, że wszelkie obowiązki z nią związane, a więc:
- obliczenie podatku,
- wypełnienie właściwej deklaracji,
- złożenie deklaracji do właściwego urzędu skarbowego,
- zapłata podatku PCC na konto właściwego urzędu skarbowego
– występują po stronie nabywcy, kupującego, obdarowanego, spadkobiercy, nabywcy nieruchomości, pożyczkobiorcy, użytkownika lub nabywającego prawo służebności czy składającego oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki.
Czym jest umowa datio in solutum?
Umowa datio in solutum to dość specyficzna i złożona konstrukcja prawna. Podatnicy mają z nią do czynienia, zwłaszcza gdy nie są w stanie regulować swoje należności. Umożliwia ona niejako zastąpienie wartości dotychczasowego długu innym świadczeniem (rzeczowym).
Skutkuje to tym, że dłużnik nabywa pewne (dodatkowe) uprawnienie pozwalające mu na uregulowanie wartości długu poprzez wypełnienie zupełnie innego świadczenia niż wynikającego pierwotnie z umowy.
Jeżeli dłużnik wypełni to inne świadczenie (ustalone w miejsce pierwotnego), wówczas następuje wygaśnięcie długu po stronie dłużnika. Po stronie wierzyciela następuje otrzymanie tego innego świadczenia ustalonego właśnie w umowie datio in solutum, co prowadzi do zaspokojenia roszczenia wierzyciela.
Przykład 1.
Przedsiębiorca posiada zobowiązanie wobec swojego kontrahenta o wartości 10 000 zł. Wobec braku możliwości spłaty przedsiębiorca zaproponował uregulowanie jej wraz z odsetkami za pomocą samochodu osobowego.
Kontrahent wyraził zgodę. Strony podpisały umowę datio in solutum przenoszącą prawo własności samochodu na rzecz kontrahenta. Dług przedsiębiorcy w takim wypadku wygasł.
Przykład 2.
Spółka komandytowo-akcyjna posiada zadłużenie wobec udziałowca w kwocie 50 000 zł z tytułu nabycia akcji obcych. Wobec braku możliwości zapłaty długu strony podpisały umowę datio in solutum. W umowie tej postanowiono, że w miejsce zaległości 50 000 zł spółka przeniesie własność udziałów w obcej spółce z o.o. o tej wartości.
Funkcjonowanie tego typu mechanizmu zostało określone w art. 453 Ustawy – Kodeks cywilny.
Umowa datio in solutum a obowiązek podatkowy w PCC
Patrząc na wspomniany na początku publikacji przepis, można by przypuszczać, że skutek umowy datio in solutum, a więc przeniesienie określonych rzeczy w miejsce długu będzie skutkować obowiązkiem zapłaty PCC. Skoro wierzyciel nabywa różnego rodzaju ruchomości czy nieruchomości, to chyba będzie zobowiązany do jego zapłacenia? Czy tak faktycznie jest?
W interpretacji indywidualnej z 26 marca 2024 roku (sygn. 0111-KDIB2-2.4014.32.2024.2.MM) Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej możemy przeczytać: „[…] Z przedstawionego we wniosku opisu zdarzenia wynika, że oferujecie Państwo swoim klientom kredyty zabezpieczone hipoteką na nieruchomości. W przypadku niewywiązywania się przez kredytobiorcę z obowiązku spłaty zadłużenia może dojść do przejęcia przez Państwa nieruchomości będącej zabezpieczeniem zobowiązania m.in. w ramach datio in solutum (art. 453 kc).
W świetle powyższego należy zatem zgodzić się z Państwa stanowiskiem, że zawarta na podstawie art. 453 Kodeksu cywilnego umowa dotycząca przeniesienia własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych”.
Z kolei w interpretacji indywidualnej z 12 sierpnia 2020 roku (sygn. 0111-KDIB2-3.4014.140.2020.5.AD) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej potwierdził: „[…] Z opisu zdarzenia przyszłego przedstawionego we wniosku wynika, iż Wnioskodawca chce sprzedać małżonkom k.c. i A. C. nieruchomość niezabudowaną. Małżonkowie k.c. i A. C. planują wybudowanie na nabytej nieruchomości dwóch budynków mieszczących cztery oddzielne mieszkania.
Wnioskodawca postanowił zawrzeć z małżonkami k.c. i A. C. umowę o zwolnienie z długu w zamian za przeniesienie na jego rzecz lub na jego rzecz oraz jego małżonki, do ich wspólności ustawowej, jednego z mieszkań znajdujących się w jednym z budynków wraz z częścią gruntu.
Na podstawie tej umowy zobowiązanie do zapłaty ceny wygaśnie, a Wnioskodawca lub Wnioskodawca wraz z żoną staną się właścicielami wydzielonej części nieruchomości powstałej po zabudowaniu lub lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość w tejże zabudowanej nieruchomości. Będzie to umowa o świadczenie w miejsce wykonania.
W rezultacie, nabycie przez Wnioskodawcę nieruchomości lub lokalu – w wyniku zawarcia umowy o przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy o zwolnienie z długu (świadczenie w miejsce wykonania) – nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych”.
Natomiast w interpretacji indywidualnej z 24 lipca 2015 roku (sygn. IPPB2/4514-233/15-2/LS) Izba Skarbowa w Warszawie stwierdziła: „[…] Z przedstawionego we wniosku zdarzenia przyszłego wynika, że Wnioskodawca zamierza nabyć udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej: »Spółka 2«). W kolejnym kroku Wnioskodawca zamierza zbyć udziały w Spółce 2 w celu ich umorzenia.
Wnioskodawca w zamian za umorzone udziały w Spółce 2 otrzyma wynagrodzenie niepieniężne (np. w postaci papierów wartościowych, w tym obligacji; dalej łącznie jako: »Aktywa«).
Wynagrodzenie w formie niepieniężnej zostanie wypłacone przy zastosowaniu instytucji datio in solutum, która w prawie polskim jest opisana w art. 453 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny […]. Zgodnie z brzmieniem ww. przepisu, jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa.
Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że nabycie Aktywów w drodze umowy datio in solutum nie mieści się w katalogu czynności wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych i tym samym czynność ta nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem”.
